شپش یا رشک؛ شناخت انواع شپش سر، بدن، عانه و راه‌های درمان

مبتلا شدن به شپش معضلی است که از گذشته‌های نسبتا دور تا به امروز همراه با بشر بوده است. و خانواده‌ها درصدد توجیه خود و کودکشانهستند و از شرایط عالی بهداشتی خود و فرزندشان دفاع کنند درحالی که ابتلا به این عارضه رابطه معناداری با وضعیت اقتصادی و اجتماعی افراد ندارد.

با توجه به شروع بازگشایی مدارس و سال تحصیلی من، دکتر سوسن اسماعیلی، شما را در این مقاله با این عارضه آشنا می‌کنم.  

شپش دارای سه نوع است. شپش سر، شپش بدن (شپش تن) و شپش عانه (شپش در ناحیه تناسلی). تخم شپش یا همان رشک یک ذره بیضی شکلی است که رنگ سفید دارد و تقریبا به اندازه ته سنجاق است. منبع تغذیه شپش خون انسان است و بزاق شپش دارای یک ماده ضد انعقادی است که جلوی لخته شدن خون را میگیرد تا راحت‌تر تغذیه داشته باشد، که این ماده ضد انعقادی می‌تواند حالت خارش شدیدی را به وجود آورد. شپش تن علاوه بر ایجاد ناراحتی‌های پوستی و خارش شدید می‌تواند باعث انتقال بیماری تیفوس هم بشود. در ادامه با خصوصیات هر کدام از انواع شپش، شما را بیشتر آشنا می‌کنم:  

• شپش سر

 شپش سر دارای یک بدن سه قسمتی می‌باشد، مانند تمام حشرات شش پا دارد و در انتهای پاها ناخن‌هایی دارد که به کمک آن می‌تواند خودش را روی مو محکم نگه دارد. شپش سر به رنگ سفید مایل به خاکستری است و بدن آن کشیده‌تر می‌باشد. شپش و رشک در لابلای مو و بر روی نواحی پشت سر  و پشت گوش و در نواحی که آلودگی خیلی شدید باشد، در تمام سر، محاسن، ابرو‌ها حتی بر روی مژه‌ها هم می‌تواند دیده شود.

رشک معمولاً به یک سانتی‌متری محل خروج ساقه مو از فولیکول مو می‌چسبد و در صورتی‌که شرایط برای زندگی مناسب باشد، (شرایط مناسب شامل دمای ۲۲ تا ۲۶ درجه سانتیگراد می‌باشد) بعد از گذشت هفت روز می‌تواند به لارو که یک حشره نارس است تبدیل شود. خونخواری لاروها پس از خروج از تخم هایشان شروع می‌شود. لارو‌ها پس از گذشت دو هفته می‌توانند تبدیل به شپش بالغ شوند و بلافاصله جفت گیری کنند، در واقع خودشان تخمگذاری را شروع کنند.

 شپش سر نسبت به شپش بدن قدرت تحرک بسیار کمتری دارد و گاه ممکن است ساعت‌ها در یک محل ساکن بماند و خونخواری خودش را ادامه بدهد.

میزان آلودگی شپش سر به ویژه در مدارس دخترانه ابتدایی، مهدکودک‌ها، محل نگهداری از سالمندان و یا بیماران معلول و سربازخانه‌ها بسیار زیاد است. بنابراین برای کنترل کردن شیوع شپش باید پیشگیری را از این مناطق شروع کنیم.

درمان شپش سر به این صورت است که بهداشت فردی باید به دقت رعایت شود. لباس افراد مبتلا باید به طور صحیح و منظم عوض شده و شسته شوند. و از شامپوهای حاوی پرمترین استفاده شود.روش استفاده به این صورت است که ابتدا موها را با آب مرطوب کرده سپس با شامپوی پرمترین آغشته کرده تا شامپو کاملاً تمام پوست سر و ساقه مو را تا انتها در برگیرد. ۱۰ الی ۱۵ دقیقه کف شامپو را روی مو نگه دارید و بعد به دقت با آب شسته تا شامپو کاملا از روی سر و موها پاک شود. بهتر است که بعد از یک هفته دوباره این کار تکرار شود تا اینکه بهترین نتیجه را داشته باشیم.

• شپش بدن یا شپش تن

تفاوتی که شپش بدن با شپش سر دارد، بسیار کوچک‌تر است و تحرک بسیار بالاتری دارد. رنگ آن بسیار شفاف‌تر است، زیستگاه آنها معمولاً در بین چین‌ها و درز لباس‌ها و ملحفه و بسیار نزدیک به بدن می‌باشند. 

اگر آلودگی شدید باشد، تخم‌های آن ممکن است به موهای بدن بچسبد و اگر شرایط محیطی مناسب، دمای ۲۲ تا ۲۶ درجه سانتیگراد  باشد، می‌تواند بعد از ۵ تا ۷ روز تبدیل به لارو شده و از خون پوست بدن تغذیه می‌کنند و بعد از ۱۴ روز بالغ شوند. شپش تن به مدت ده روز می‌تواند حتی از بدن دور باشد و تا ده روز زنده بماند. اما بعد از آن به علت تغذیه نکردن خون از بین می‌رود. پس باید توجه داشته باشیم که شپش تن می‌تواند زمان بیشتری را به دور از زیستگاه خودش زندگی کند.

درمان شپش تن، لباس‌ها باید مرتب تعویض و با آب داغ شسته شود. بعد از شستشو حتماً باید از اتو استفاده کنیم. استفاده از شامپوی پرمترین  و در صورتیکه در دسترس نبود، می‌توانیم از لوسیون بنزیل الکل هم استفاده کنیم. روش استفاده ازپرمترین و لوسیون بنزیل الکل به این صورت است که ابتدا بدن را مرطوب کرده سپس لوسیون را به بدن می‌زنیم و ۱۰ دقیقه منتظر می‌شویم و بعد با آب فراوان بدن را به خوبی از این مواد شستشو داده و پاک می‌کنیم.

• شپش عانه یا شپش ناحیه تناسلی

شپش عانه یا شپش ناحیه تناسلی، معمولا در نواحی مرطوب بدن رشد می‌کنند و معمولا خاکستری رنگ هستند. شپش عانه بسیار کم تحرک است و گاهی تا ۲۴ ‌ساعت در مکان خودش ثابت می‌ماند و به تغذیه از خون میزبانش ادامه می‌دهد. شپش ناحیه تناسلی درشت‌تر از شپش سر می‌باشد. انتقال این شپش از طریق تماسهای جنسی بوده و در کودکان و محیط‌هایی که آنها هستند به ندرت دیده می‌شوند.

این شپش در مردان شیوع بیشتری داشته و علائم بیشتری هم دارد. از عوامل اصلی شناسایی این شپش، بروز یک سری نقاط آبی رنگ بر روی پوست می‌باشد که محل گزش شپش‌ها است. بر عکس شپش سر که نقاط بسیار ریز و قرمز رنگی را در روی پوست به جا می‌گذارند.

درمان شپش عانه یا شپش ناحیه تناسلی، بهترین راه حل تراشیدن موهای آن ناحیه و رعایت بهداشت کامل هست. شستشوی مرتب لباس زیر، جوشاندن  در دمای بالا و قطعا اتوکشی تا درز لباس‌های زیر، چرا که احتمال وجود شپش در این مناطق بسیار زیاد است. بهتر است محلول گاما بنزن یا پرمترین و یا هر داروی دیگر مرتبط با درمان شپش را برای درمان در ناحیه تناسلی استفاده نکنیم.

چطور شپش را تشخیص دهیم؟

 روش تشخیص شپش یا رشک تنها مشاهده‌ی خود حشره و یا تخم آن است که به وسیله تاباندن نور به روی مو و استفاده از ذره‌بین برای مطمئن شدن وجود شپش، و یا استفاده از شانه‌های مخصوص می‌توان وجود شپش یا رشک را تشخیص داد. باید بدانیم که شپش‌ها بیشتر دوست دارند در مناطق تاریک، زندگی کنند.

شپش سر مایل است در مناطق خشک، و شپش عانه بیشتر تمایل دارد در مناطق مرطوب زندگی کند. 

 مشکلاتی که شپش برای انسان، می‌تواند ایجاد کند

مشکلاتی که در زمان ابتلا به این عارضه ایجاد می‌شود را سعی داریم در این مقاله به آنها بپردازیم تا شما نیز با رودررویی با این موارد برای از بین بردن این حشره اقدامات لازم را اعمال بفرمایید.

• اختلال در خواب؛ شپش‌ها در شب به علت کمبود نور فعالیت بیشتری دارند و به همین دلیل در خواب اختلال ایجاد می‌کنند. به این صورت که خارش در شب بیشتر شده، و خواب راحت را از انسان می‌گیرند.این عارضه در کودکان بیشتر به صورت:

1. خواب‌زدگی فرزندمان در شب
2. ناآرامی کودک که منجر به غر زدن و عدم خواب عادی در کودک باشد
3. کودکی که مدام سر خود را به جهت خاریدن به بالشت مالش می‌دهد؛

•  یکی دیگر از مشکلاتی که می‌تواند برای کودکان ایجاد کند کم خونی می‌باشد. شپش ماده برای تخم گذاری حتما باید روزی دو بار تغذیه داشته باشد، حال حساب کنیم اگر تعداد این حشرات زیاد باشد، در کودکان که مسلماً حجم خون بالایی هم ندارند، می‌تواند باعث کم خونی در فرزندمان شود.
• این حشره می‌تواند باعث انتقال بعضی از بیماری‌ها نیز باشد. مانند تیفوس بیماری که در جنگ جهانی دوم آمار مرگ و میر بالایی داشت.
• گاهی اوقات ابتلا به شپش باعث بروز واکنش های شدید پوستی مخصوصا در اطفال می‌گردد.

روش‌های درمان شپش از دارو تا درمان خانگی 

تفکر اینکه شپش با استحمام از بین می‌رود، یک تفکر غلط می‌باشد. گاهی اوقات جالب است بدانید این حشرات تا ۶ ساعت در آب می‌توانند زنده بماند  و معمولا با آب از بین نمی‌روند.

درمان این آلودگی به چند طریق انجام می‌شود: یک روش آن داروهای خانگی و روش دیگر داروهایی است که توسط پزشک تجویز می‌شوند. تمام داروهایی که توسط پزشک نسخه می‌شود دارای تاییدیه FDA هستند و استفاده از آنها هیچ مشکلی را ایجاد نمی‌کند.

 داروهایی که برای درمان شپش استفاده می‌شوند دارای ماده پرمترین هستند. از جمله شامپوهای ضد شپش که با نام شامپوی پرمترین نیز شناخته می‌شوند، شامپوی لیندان، شامپوی نلا و شامپوی هگور که همگی شامپوهای ضد شپش هستند. این شامپوها معمولاً  ۲ تا ۳ بار باید استفاده شوند. به این ترتیب که روز اول که استفاده شدند، یک هفته بعد از آن و  بار سوم دو هفته بعد مجدد باید استفاده شوند. البته برای شامپوی نلا با دستورالعمل  ترتیبی روز اول، روز دوم و روز پانزدهم. نکته قابل توجه آن است که شامپو‌ها عموماً روی شپش زنده تاثیر داشته ولی روی تخم‌ها تاثیر چندانی ندارند.

 داروهای رایج برای درمان، که می‌توانیم استفاده کنیم

• بنزیل الکل ۰٫۵ با نام تجاری لوسیون Ulesfia بوده که جزء الکل‌های معطر می‌باشند. حشره را از بین برده و روی تخمش نیز اثر می‌گذارند. هفت روز متوالی باید از آن استفاده شود. اما متاسفانه درمان با آنها صد در صد نیست و مسئله دیگری که باید حتماً به آن توجه شود این است که برای کودکان بالای ۶ ماه و تا افراد ۶۰ سال می‌توانند از این روش درمان استفاده کنند.
•  محلول دوم لوسیون اینوِرمکتین ۰٫۵ درصد می‌باشد، که نام تجاری این محصول اسکیلز است. درمان با این دارو نیز برای افراد بالای ۶ ماه تجویز می‌شود. تخم شپش را هم علاوه بر حشره بالغ می‌تواند از بین ببرد.
• محلول بعد لوسیون مالاتیون  ۰٫۵ درصد است که نام تجاری آن اُوید است. اثر این دارو در درمان شپش‌های زنده کاملاً ثابت شده است و تا حدودی هم روی تخم‌های آن یا همان رشک اثر می گذارد. ملاتونین نیز برای افراد بالای شش ماه توصیه می‌شود.
• محلول بعدی اسپینوزاد ۰٫۹ درصد موضعی است که اسم تجاری آن ناتروبا است که باز هم برای افراد بالای ۶ ماه قابل استفاده می‌باشد. اسپینوزاد از باکتری‌های خاکی تهیه می‌شود و در سال ۲۰۱۱ مورد تایید FDA قرار گرفته است. این محلول باید هفت روز متمادی بعد از مشاهده‌ی اولین حشره مورد استفاده قرار گیرد.
•  محلول بعدی به نام دایلیس که پایه اصلی آن دایمتیکون است. محلول دایلیس هم در از بین بردن حشره زنده بسیار موثر بوده و کاملا بی‌ضرر می‌باشند. این محلول را باید ۸ ساعت روی سر نگه دارید، یعنی تمام پوست سر و موی سر را به این محلول آغشته کرده و یک کلاه مخصوص رنگ را روی سر گذاشته و بعد از آن با شامپوی مخصوص موهایتان را بشویید.

درمان‌های خانگی، در دسترس و کم هزینه

 با توجه به توضیحاتی که در ارتباط با داروهای مقابله با حشره شپش مطرح شد و مواردی که باقی می‌ماند، بعد از شستشو با این شامپوها و کشتن حشره روش‌های دیگری را برای از بین بردن شپش و تخم شپش‌ها پیشنهاد می‌کنیم. روش‌هایی که در خانه می‌توانیم از آنها استفاده کنیم و نیازی به مراجعه به پزشک نمی‌باشد. این مواد عموماً از مواد عادی روزمره زندگی استفاده می‌شوند:

• یکی از این روش‌ها استفاده از شانه‌های مخصوص است. این شانه‌ها دانه‌های بسیار ریزی دارند که تخم شپش در لابلای آنها گیر کرده و از مو جدا می‌شوند.
• گاهی اوقات به خانمهایی که موهای نسبتا بلندی دارند پیشنهاد می‌کنیم که بعد از استفاده از شامپو از اتوی مو هم استفاده کنند، چون در کشتن تخم شپش‌ها بسیار موثر می‌باشند.
• می‌توانیم از سرکه استفاده کنیم. سرکه به دلیل خاصیت اسیدی و دارا بودن اسید اسیتیک برای از بین بردن شپش سر و عانه می‌تواند موثر باشد. کافیست سرکه سیب را با روغن مخلوط کرده و قبل از خواب روی سر بگذارید. بعد از حمام می‌توانید مقداری سرکه را با آب رقیق کرده و روی موهایتان افشان کنید. این کار را می‌توانید همیشه تکرار کنید. اگر در هفته سه بار این کار را انجام دهید تاثیر بسیاری در خلاص شدن از این عارضه دارد.
• استفاده از بعضی از روغن‌های خاص منجمله روغن درخت چای. و گاهی اوقات روغن زیتون و یا روغن‌های دیگری که می‌توانند باعث خفگی حشره و کشتن شپش شوند.
• از دیگر درمان‌های خانگی که از آن بسیار صحبت می‌شود حنا است. به علت تانن بالایی که دارد گفته می‌شود در از بین بردن شپش مو بسیار موثر است.
• روش دیگر استفاده از محلول اسپند می‌باشد. به این صورت که اسپند را پودر کرده با آب می‌جوشانند از صافی رد کرده و کل پوست سر و مو را با آن آغشته می کنند.

جمع بندی؛ راه‌های جلوگیری از ابتلا به شپش

مهمترین راه جلوگیری از ابتلا به شپش رعایت کامل بهداشت می‌باشد. هرچند که دیده شده افرادی که بسیار هم بهداشت را رعایت می کنند، ممکن است باز هم به این عارضه دچار شوند. ولی هر فردی با رعایت بهداشت می‌تواند شخصا از درگیری با شپش پیشگیری کند. 

• باید به طور مرتب استحمام کرد و در طول روز موهای سر را شانه کرد.
• با توجه به اینکه در فصل شروع مدارس هستیم باید به کودکان آموزش دهیم که از وسایل شخصی دیگران استفاده نکنند.
• اگر دختران در مدرسه مقنعه‌های خود را در می‌آورند، از مقنعه‌های همدیگر استفاده نکنند
• اگر کودکی به شپش مبتلا شد خانواده باید توجه داشته باشد که حتماً به مدرسه این مسئله گزارش داده شود تا از انتشار آن در محیط عمومی جلوگیری شده و سریعا برای درمان فرزندشان اقدام کنند.
•  مسئله دیگر برای مبارزه با این بیماری پاکسازی منزل می‌باشد. باید دقت کنیم که تمام وسائل فرد آلوده اعم از لوازم شخصی، تمام ملحفه‌ها و یا وسایلی که به صورت مشترک با بقیه استفاده می‌شود، حتماً باید با آب ۶۰ درجه شستشه و جوشانده شود. و بعد از شستشو هر چیزی که امکان دارد، اتو شود.  
• از لوازم شخصی لباسهای افراد آلوده به هیچ عنوان نباید استفاده کرد
•  بعد از بازگشت دانش آموزان به محیط‌های آموزشی حتماً باید معاینه توسط پزشک صورت گیرد. مخصوصا در اوایل مهرماه  که دانش آموز سه ماه تعطیل بوده و امکان مسافرت به مناطق آلوده به این حشره را داشته است 
• دانش آموزان در مدرسه باید لباس‌های خود را جداگانه در کیف‌های دستی خودشان نگه دارند. لباس‌ها را یکجا و در مکان آویز لباس عمومی قرار ندهند. چون احتمال انتقال شپش از طریق لباسها هم وجود دارد.
• معاینه کامل تمامی افراد خانواده اگر یکی از افراد خانواده در گیر باشد، نباید فقط به درمان اکتفا کنیم. تمام کسانی که با او زندگی می‌کنند را باید معاینه و درمان کنیم.
•  

  از اسپری درمین که یک اسپری ضد حشرات است استفاده شود. فقط باید این مسئله را توجه داشته باشیم که این اسپری‌ها تا حدودی سمی هستند، پس اگر بخواهیم اتاق فرد مبتلا به این عارضه را ضدعفونی کنیم، حداقل باید تا ۲۴ ساعت از آن اتاق استفاده نکند.

•  

  شستشوی منظم وسایل و استفاده از پودر ضد شپش مثل پودر کوپکس طبق دستور مصرفی که شرکت سازنده اش اعلام کرده است.

• برای مبارزه با این عارضه باید توجه لازم به تخم شپش داشته باشیم. چون با توجه به اینکه مقاوم‌تر به درمان هستند باعث عود مکرر در افراد می‌شوند.
• در منزل و محل نگهداری از کودکان، مهدکودک‌ها، خانه‌های سالمندان و سربازخانه‌ها که امکان وجود این حشرات می‌باشد، رعایت بهداشت فردی و جمعی بسیار حائز اهمیت است.
• به کودکان آموزش دهیم که اگر خارش شدید داشتند و یا احساس کردند که خواب راحتی در شب ندارند، حتما این مسئله را با والدین خود مطرح کنند. تا معاینات اولیه صورت بگیرد و در صورت لزوم به پزشک مراجعه شود.
• کوتاه کردن موی سر یک درمان قطعی برای از بین بردن حشرات در موی پسر بچه‌ها می‌باشد،ولی در موی کودکان دختر این کار الزامی نیست. می‌توانیم دقت بیشتری در درمان داشته باشیم که مجبور به کوتاه کردن موی سر بچه ها نباشیم.
• و در انتها جالب است بدانیم که شپش انسان از طریق حیوان قابل انتقال نیست و هیچکدام نمی‌توانند همدیگر را درگیر کنند. این مساله انتقال حشره از حیوان خانگی به انسان و بالعکس تفکر درستی نمی‌باشد.