در چند سال اخیر یکی از عادت‌های ناسالم و خطرناک که بین ورزشکاران رایج شده، مصرف انواع و اقسام مکمل‌های ورزشی است. برخی از این مکمل‌ها تأثیرات مخربی روی قسمت‌های مختلف بدن داشته و آسیب‌های جبران ناپذیری به بدن وارد می‌کنند همچون عقیم شدن، آسیب‌های کلیوی، آسیب‌های کبدی، فشارخون و در برخی موارد موجب مرگ فرد می‌گردد. در ادامه قصد داریم به تشریح مهم‌ترین انواع مکمل‌های ورزشی و عوارض آنها بپردازیم.
انواع مکمل‌های ورزشی
مکمل رایج در بدنسازی به طورکلی به سه دسته داروهای هورمونی، داروهای نیروزا، داروهای جلوگیری از خستگی تقسیم می‌شوند.
مصرف هرکدام از این مکمل‌ها ممکن است در ورزش حرفه‌ای دوپینگ حساب شده و باعث جلوگیری از ادامه فعالیت حرفه‌ای ورزشکار گردد، از همین رو لیست داروهای ممنوعه، توسط آژانس جهانی مبارزه با دوپینگ تهیه و منتشر می‌گردد تا ورزشکاران از مصرف داروهای ممنوعه خودداری کنند.
-
تستوسترون(Testosterone)
این دارو با افزایش هورمون مردانه یا تستوسترون در خون باعث افزایش رشد عضلانی می‌شود. تصور عمده ورزشکاران بر این است که تأمین هورمون از خارج بدن فاقد ضرر عمده بوده لذا مصرف تستوسترون در دوزهای مختلف امری رایج است. اما باید توجه داشت که مصرف تستوسترون به دلیل تأمین این هورمون از خارج بدن باعث کاهش تولید و ترشح طبیعی آن در بدن شده و موجب کوچک شدن غدد مربوطه می‌گردد. باید هشدار داد که مصرف این هورمون در طولانی مدت، امکان عقیم شدن برای همیشه را بسیار بالا می‌برد.
-
استروئید‌های آنابولیک(Anabolic steroids)
این داروها در فضای آزمایشگاهی تولید شده و منبع طبیعی ندارند، با افزایش حجم پروتیین داخل سلول، مخصوصاً عضلات اسکلتی موجب رشد آنها می‌گردد. باید توجه داشت که مصرف این داروها خواص آندروژنیک و مردانگی را تشدید می‌کنند که شامل افزایش ویژگی‌های مردانه مثل رشد تارهای صوتی و رشد مو در بدن می‌گردد.
این داروها همچنین در پزشکی برای درمان هیپوگنادیسم(بلوغ دیررس)، برخی اشکال ضعف جنسی و تقویت بدن فردی که در اثر ابتلا به ایدز یا سایر بیماری‌ها ضعیف شده استفاده می‌گردند.
استفاده‌ی طولانی مدت یا استفاده با دوز بالای این دارو عوارض چشمگیری بر روی سلامت افراد دارد؛ مثل فشار خون بالا، سمی شدن کبد، تغییرات ساختاری در بطن چپ قلب، به هم‌ریختگی تعادل هورمونی، افزایش میزان چربی‌های مضر و کاهش چربی‌های مفید در بدن می‌گردد.
-
کراتین(Creatine)
کراتین به طور طبیعی در سلول‌های ماهیچه‌ای تولید می‌شود، عواملی مانند خوردن گوشت و ورزش کردن بسته به حجم عضلات تأثیر مستقیم در میزان تولید این ماده در بدن دارد، زمانیکه کراتین به صورت مکمل مصرف می‌گردد، ذخایر فسفوکراتین در بدن افزایش پیدا می‌کند. این ذخایر فسفوکراتین بیشتر در تولید ماده‌ای به نام ATP مورد استفاده قرار می‌گیرد که در هنگام انجام تمرین‌های استقامتی و قدرتی مورد نیار است.
طبق تحقیقات انجام شده، مصرف کراتین در ابتدا عوارضی همچون گرفتگی خفیف عضلات، ناراحتی معده و حالت تهوع را ایجاد می‌کند که کم‌کم با گذر زمان رفع می‌شود، با توجه به این که مطالعات انجام شده در طولانی مدت صورت نگرفته است، از عوارض مصرف کراتین در طولانی مدت اطلاع چندانی وجود ندارد.
-
آمینو اسیدها(Amino acids)
آمینو اسیدها در بدن به دو دسته ضروری و غیر ضروری تقسیم می‌گردند. آمینو اسیدهای ضروری، فقط باید از طریق تغذیه تأمین گردند و بدن توانایی تولید آنها را ندارد، اما آمینو اسیدهای غیرضروری در بدن تولید می‌شوند و بدن قادر به سنتز آنها است.
این مکمل‌ها در اصل برای درمان آنسفالوپاتی کبدی، سیروز و هپاتیت به عنوان تغذیه حمایتی تجویز می‌شوند اما چون فعالیت‌های بدنی شدید مثل تمرینات بدنسازی، سبب تحلیل پروتئین در بافت عضلانی می‌شوند، ورزشکاران برای تأمین پروتئین مورد نیاز بدن خود از این مکمل‌ها استفاده می‌کنند، اما مصرف طولانی مدت آن در ورزشکاران باعث افزایش فشار خون، کبدچرب، بالارفتن سطح آنزیم‌های کبدی و وجود قند در ادرار می‌گردد.
-
پمپ(Pump)
همانطور که از اسم این مکمل‌ها پیداست، باعث افزایش پمپاژ خون برای انجام فعالیت ورزشی قدرتی و سنگین در بدن می‌گردد و ورزشکاران با استفاده از این مکمل می‌توانند تمارینی طولانی‌تر داشته و دیرتر خسته شوند. به علت وجود کافئین و مواد انرژی‌زا در این مکمل اولین تأثیر منفی آن بر روی بدن به شکل بی‌خوابی یا کم‌خوابی بروز پیدا می‌کند. مشکل بعدی که گریبان‌گیر ورزشکاران می‌شود افزایش شدید فشار خون حتی در روزهای اولیه مصرف است، به طوریکه در برخی موارد باعث خون دماغ شدن ورزشکار در حین تمرین می‌گردد. باید توجه داشت که مصرف این مکمل در طولانی مدت ممکن است سبب افزایش دائمی فشار خون و مشکلات کبدی و کلیوی شود و یا حتی ممکن است باعث پارگی عروق خونی گردد.
-
چربی سورزها
به طور کلی چربی‌سوزها دارای دو مکانیزم کاهش جذب غذا و افزایش سوخت و ساز بدن هستند، متأسفانه امروزه مصرف خودسرانه این داروها بدون توجه به عوارض بالای آنها روبه ازدیاد است. در ادامه چند نوع چربی‌سوز مطرح و عوارض آنها را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
-
قرص ادیوس(Adios)
قرص ادیوس با کاهش اشتها، باعث کاهش ورود چربی به بدن می‌شود، که در این حالت بدن مجبور به استفاده از ذخایر چربی شده و در نتیجه وزن کاهش پیدا می‌کند، عوارض مصرف این دارو ایجاد یبوست، سرگیجه و حالت تحوع است.
-
قرص ارلیستات(Orlistat)
قرص ارلیستات با ایجاد تأثیر منفی در جذب چربی مواد خوراکی باعث کاهش کالری دریافتی بدن و در نهایت کاهش وزن می‌شود، مصرف این دارو در طولانی مدت باعث چرب شدن کبد می‌شود و نکته قابل ذکر در مورد این دارو این است که این دارو مورد تأیید سازمان غذا و دارو آمریکاست.
-
ال کارنیتین(L-Carnitine)
ال کارنیتین مصرف گسترده‌ای داشته و در انواع قرص، کپسول، پودر و مایع قابل تهیه است. این قرص علاوه بر چربی سوزی در افزایش انرژی در بدن مؤثر بوده و باعث افزایش سلامت قلب می‌گردد، در ورزشکاران استقامتی نیز باعث افزایش استقامت می‌گردد، این دارو نیز دارای عوارضی مختص به خود است از جمله حالت سرخوشی، حالت تهوع، اسهال، سردرد، آبریزش بینی، بی‌قراری و مشکلات خواب، بالا رفتن میزان ضربان قلب و افزایش فشارخون.
جمع بندی
مصرف مکمل‌های ورزشی در بدنسازی و ورزش صرفاً باعث بالا رفتن بازدهی تمرین و کاهش زمان رسیدن به هدف تمرینی می‌شود. اما باید توجه داشت که مصرف خودسرانه این مکمل‌ها می‌تواند باعث آسیب زدن به بدن شده و یا گاهی با تزریق خودسرانه برخی داروها به مرگ ورزشکار بیانجامد. بنابراین به ورزشکاران توصیه می‌شود پیش از شروع مصرف با مربی باتجربه و پزشک متخصص مشورت‌های لازم را انجام دهند تا از بروز مشکلات در آینده جلوگیری کنند. توجه داشته باشید که هدف اصلی از ورزش سلامتی است که با مصرف اشتباه مکمل‌ها از این هدف دور می‌شوید.
