مسمومیت‌ غذایی در کودکان ؛ عوامل ابتلا، درمان و پیشگیری

مسمومیت‌ غذایی در کودکان یکی از شایع‌ترین بیماری‌ها در بین مراجعه‌کنندگان به پزشکان اطفال می‌باشد. بنابراین من، دکتر حجت درخشان فر، تصمیم گرفتم در این مقاله از مجله سلامتی هلثیوم، توضیحات مختصری راجع به مسمومیت‌ غذایی در کودکان، عوامل ابتلا به این بیماری، راه‌های درمان و پیشگیری از آن را با شما در میان بگذارم. تا انتهای این مقاله مرا همراهی کرده و در صورت وجود هر گونه سوال در انتهای این مقاله آنرا با من به اشتراک بگذارید.

مسمومیت‌ غذایی در کودکان زمانی اتفاق می‌افتد که یک غذای آلوده به باکتری، خورده شود. علائم مسمومیت‌ غذایی در کودکان به «آنفولانزای گوارشی» شبیه است که به صورت درد (قولنجی) شکم، تهوع، استفراغ، اسهال و تب ظاهر می‌شود. اما اگر کودک شما مانند سایر کسانی که از یک نوع غذا استفاده کرده‌اند، دارای نشانه‌های مشترک باشد، مشکل به احتمال زیاد ناشی از مسمومیت غذایی است تا ابتلا به آنفولانزای گوارشی. باکتری‌هایی که باعث اسهال می‌شوند نه دیده شده، نه بو داشته و نه مزه دارند. بنابراین شخص متوجه خوردن آن‌ها نمی‌شود. این باکتری‌ها عبارتند از:

استافیلوکوکوس اورئوس (استاف)

 آلودگی به استاف، علت بروز اغلب مسمومیت‌های غذایی در کودکان می‌باشد. به طور معمول، این باکتری  مسئول ایجاد عفونت‌های پوستی مثل کورک، دمل و آبسه است. اگر شخصی که مسئول توزیع مواد غذایی است، آلوده به این باکتری باشد، می‌تواند این عفونت را به دیگران نیز انتقال دهد. این باکتری در درجه حرارت ماده غذایی  ۳۷.۸ درجه سانتی‌گراد تکثیر یافته و سمی ترشح می‌کندکه پختن معمولی غذا، قادر به تخریب آن نمی‌باشد. علائم مسمومیت‌ غذایی در کودکان، ۱ تا ۶ ساعت بعد از خوردن غذای آلوده شروع شده و ناراحتی حاصله معمولاً یک روز ادامه می‌یابد.

سالمونلا

باکتری سالمونلا (که انواعی از آن وجود دارد) یکی دیگر از عوامل مهم مسمومیت‌ غذایی در کودکان است. شایع‌ترین ماده غذایی آلوده شونده به این باکتری گوشت‌های خام (از جمله گوشت مرغ)، تخم مرغ خام یا نیم پز و شیر غیر پاستوریزه است. خوشبختانه، سالمونا در هنگام پختن کامل غذا از بین می‌رود. علائم مسمومیت بین ۱۶ تا ۴۸ ساعت بعد از خوردن شروع می‌شود و ممکن است بین دو تا هفت روز ادامه داشته باشد.

ای- کولای

اشریشیا کولای گروهی از باکتری‌ها می‌‌باشند که به طور عادی در روده کودکان و بزرگسالان وجود دارند. گونه‌های کمی از این باکتری‌ها می‌توانند باعث بروز بیماری‌های حاصله از غذا شوند. گوشت گاو نیمه‌پز و فرآورده‌های خام و آب آلوده نیز می‌توانند موجب شیوع‌ مسمومیت‌ غذایی در کودکان شوند.

علائم ابتلا به آن عبارتند از: اسهال (به صورت درجات خفیف تا شدید)، درد شکم و در بعضی موارد تهوع و استفراغ. بعضی از انواع همه‌گیری شدید آن می‌تواند بسیار وخیم بوده و حتی در موارد نادری منجر به مرگ شود. بهترین راه درمان ای- کولای استراحت و صرف مایعات فراوان است. اما اگر علائم خیلی شدید باشند باید به پزشک مراجعه شود.

کلستریدیوم پرفرنژس

 نوعی باکتری که به وفور در خاک، فاضلاب‌ها، روده انسان و حیوانات وجود دارد. این باکتری به وسیله کسانی‌که با تهیه غذا سر و کار دارند به مواد غذایی منتقل شده، در آنجا تکثیر یافته و سپس ایجاد سم می‌کند. این باکتری در فروشگاه‌های مدارس بسیار فراوان است. در غذاهایی که آماده و برای مدت‌ زمان طولانی در درجه حرارت معمولی نگهداری می‌شوند، محل مناسبی برای تکثیر این باکتری خواهد بود. غذاهایی که غالباً آلوده به این باکتری هستند عبارتند از: انواع گوشت‌های پخته شده، شیره گوشت، ماهی، کتلت و غیره. علائم این نوع مسمومیت ۸ تا ۲۴ ساعت بعد از خوردن غذای آلوده بروز می‌کند و از چند ساعت تا چند روز باقی می‌ماند و عامل دیگری در مسمومیت‌های غذایی درکودکان می‌باشد.

شیگلوز

 عفونت شیگلایی یا شیگلوزیس یک عفونت روده ای است که به وسیله انواعی از باکتری شیگلا ها ایجاد می شود. این باکتری می‌تواند با انتقال به غذا و آب، آن را آلوده کند. این آلودگی به خصوص در شرایط عدم رعایت بهداشت (برای مثال در مراکز نگهداری کودکان) شیوع پیدا می‌کند. این باکتری خود را به دیواره پوششی روده می‌رساند و به دنبال آن علائم بیماری آغاز می‌شود این علائم عبارتند از: اسهال، تب و دردهای حمله‌ای شکم.

شیگلوزیس و علائم این بیماری معمولا بین ۵ تا ۷ روز تا بهبودی زمان می‌برد. کودکی که دچار این نوع  مسمومیت‌ غذایی شده است، باید مایعات فراوان بنوشد و در صورت توصیه و صلاح متخصص کودکان یک محلول الکترولیت نیز مصرف کند. اگر درجه مسمومیت‌ غذایی درکودکان شدید باشد، پزشک ممکن است متوسل به تجویز آنتی بیوتیک شود تا دوره و شدت بیماری را کاهش دهد.

کمپیلوباکتر

 شکلی از مسمومیت‌ غذایی در کودکان به وسیله باکتری کامپیلوباکتر و در صورت خوردن گوشت مرغ خام یا نیم‌پز، خوردن شیر غیر پاستوریزه یا آب آلوده ایجاد می‌شود. ۲ تا ۵ روز بعد از خوردن غذا یا آب آلوده به این باکتری، اسهال آبکی و گاه خونی همرا با درد قولنجی شکم و تب شروع می‌شود. برای تشخیص این بیماری، پزشک نمونه مدفوع را برای آزمایش و انجام کشت به آزمایشگاه ارجاع می‌دهد. خوشبختانه این مسمومیت‌ غذایی در کودکان، در غالب اوقات بدون مصرف هیچ دارویی بهبود می‌یابد مگر اینکه کودک از خوردن مقادیر کافی آب یا الکترولیت خودداری کند. ولی اگر علائم شدید باشند، پزشک ممکن است اقدام به تجویز آنتی بیوتیک کند. در بیشتر موارد، کودک بعد از ۲ تا ۵ روز به وضعیت سلامت باز می‌گردد.

بوتولیسم

 نوع کشنده‌ای از مسمومیت‌ غذایی در کودکان است که به وسیله باکتری کلوستریدیوم بوتولینوم عارض می‌شود. این باکتری به طور طبیعی در خاک و آب وجود دارد، ولی بیماری ناشی از آن بسیار نادر می‌باشد. این باکتری برای تکثیر و تولید سبز نیاز به شرایط ویژه‌ای داشته در محیط بدون اکسیژن و شرایط شیمیایی مشخصی رشد می کند. به همین دلیل قوطی‌های با بسته بندی نادرست مثل کنسرو سبزی‌ها با محیط اسیدی کم، لوبیای سبز، دانه های بلال و نخود فرنگی دچار آلودگی می‌شوند.  عسل نیز می‌تواند آلوده به این باکتری شده و باعث بروز مسمومیت‌ غذایی در کودکان به خصوص در بچه های زیر یک سال شود.

بوتولیسم به سیستم اعصاب حمله‌ور شده و باعث دوبینی، افتادگی پلک و اشکال در بلع و تنفس می‌شود. همچنین می‌تواند باعث استفراغ، اسهال و درد شکم شود. علائم ظرف ۱۸ تا ۳۶ ساعت بعد ظاهر می‌شوند و می‌توانند هفته‌ها و ماه‌ها ادامه داشته باشند. این مسمومیت حتی با وجود درمان، موجب آسیب به سیستم عصبی شده و بدون درمان منجر به مرگ می‌شود.

کریپتوسپوریدیوزیس

 اسهال آبکی، تب خفیف و درد شکم ممکن است به علت عفونت ناشی از این باکتری باشد. بروز مسمومیت ناشی از این عفونت معمولا در بچه‌هایی که دارای سیستم ایمنی طبیعی نیستند شایع می‌باشد.

 سایر منابع مسمومیت‌ غذایی در کودکان عبارتند از: قارچ‌های سمی، محصولات آلوده ماهیان و غذاهایی با چاشنی‌های خاص. خوشبختانه کودکان خردسال اغلب به چنین غذاهایی تمایل ندارند و کمتر به خوردن آن ها علاقه نشان می‌دهند. به هر حال باید نسبت به خطری که این غذاها دارند آگاهی داشت. اگر کودکتان دارای علائم غیر عادی در دستگاه گوارش است که به مسمومیت غذایی مشکوک هستید، فورا با پزشک او تماس بگیرید.

درمان مسمومیت‌ غذایی در کودکان

 در بسیاری از موارد در مسمومیت‌ غذایی در کودکان، ضرورت دارد که خوردن و آشامیدن تا مدتی محدود شود. احتمال دارد با این محدودیت، خطر مسمومیت به خودی خود از بین برود. شیرخواران می‌توانند محرومیت از غذا و مایعات را برای مدت ۳ تا ۴ ساعت و بچه‌های بزرگتر ۶ تا ۸ ساعت تحمل کنند. اگر استفراغ یا اسهال کودک در این مدت همچنان ادامه داشت، مراتب را با پزشک او در میان بگذارید.

همچنین در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر نیز لازم است به پزشک مراجعه کنید.

• نشانه های کم آبی بدن مثل خشکی لب‌ها، فقدان اشک، گود رفتن چشم‌ها، چروکیدگی پوست یا کاهش اشتها، کم شدن ادرار، خواب‌آلودگی یا بی قراری وجود داشته باشد.
• وجود اسهال خونی
• اسهال مداوم با حجم زیاد آب یا اسهالی که به دنبال آن مدفوع سفت خارج شود.
• مسمومیت با قارچ
• پیدایش ناگهانی ضعف، بی‌حسی، گیجی، بی‌قراری و احساس سوزش در بدن، عدم تعادل در راه رفتن، داشتن توهم یا اشکال در تنفس.

 علائمی مشهود در کودکتان را برای پزشک شرح دهید. غذایی را که اخیراً خورده است و محل خرید آن را بگویید.

 درمانی را که پزشک شروع خواهد کرد، بستگی به وضعیت کودک و نوع مسمومیت دارد. اگر بدنش کم آب شده باشد، مایع مورد نیاز را جانشین خواهد کرد. در صورتیکه نوع باکتری مشخص شود، گاهی مصرف آنتی بیوتیک ضرورت پیدا می‌کند.

 در صورت بروز حساسیت نسبت به غذا، سم یا چاشنی خورد شده، داروی ضد حساسیت مصرف می‌شود. اگر کودکتان دچار بوتولیسم شده باشد نیاز به بستری شدن و مراقبت شدید دارد.

پیشگیری از مسمومیت‌ غذایی در کودکان

 بسیاری از مسمومیت‌های غذایی در کودکان  با شرط رعایت نکات ذیل قابل پیشگیری هستند.

 نظافت

• دقت زیاد در آماده سازی انواع گوشت‌ها، بعد از اینکه گوشت را به طور کامل آبکشی کردید، قبل از آماده سازی، دست‌ها و تمام سطوحی را که با گوشت خام و ماکیان در تماس بوده است با آب داغ و صابون مایع بشویید.
• همیشه قبل از آماده سازی غذا، بعد از رفتن به توالت یا تعویض پوشک کودک، دست هایتان را با آب و صابون بشویید.
• اگر روی دستتان بریدگی یا زخمی وجود دارد، هنگام تهیه غذا از دستکش استفاده کنید.
• هنگام بیماری، به خصوص زمانی که به تهوع، استفراغ یا درد شکم و اسهال مبتلا هستید، از تهیه غذا خودداری کنید.

 انتخاب غذا برای مقابله با مسمومیت‌ غذایی در کودکان

 بادقت غذاهای کنسرو شده را از نظر علائم آلودگی میکروبی بررسی کنید (به خصوص کنسرو‌های تهیه شده در منزل). به دنبال مایعات شیری رنگی باشید که اطراف سبزی ها را احاطه کرده‌اند (این مایعات باید زلال و صاف باشند). ظروف ترک‌دار، درهای نیمه باز ظروف محتوی غذا و قوطی‌های کنسرو باد کرده را به هیچ وجه مورد استفاده قرار ندهید و حتی محتویات آنها را نچشید. آنها را طوری دور بیندازید که برای دیگران هم قابل استفاده نباشد.

• تمام گوشت ها و غذاهای دریایی را از مراکز مورد اعتماد خریداری کنید.
• شیر خام (غیرپاستوریزه) و پنیر تهیه شده از شیر خام را مصرف نکنید.
• گوشت‌ها را به صورت خام نخورید.
• از دادن عسل به کودک زیر یک سال خودداری کنید.

 آماده کردن غذا و توزیع آن

• غذاهای آماده شده، به خصوص لعاب‌دار مثل گوشت‌های پخته شده، پنیر یا هر غذای مایونزدار را بیش از دو ساعت، در درجه حرارت اتاق قرار ندهید.
• پختن غذایی در حال آماده شدن، به خصوص گوشت را نیمه‌کاره رها نکنید، تا بعدا پخت آن را ادامه دهید.
• غذای مورد نیاز را، یک روز قبل آماده نکنید، مگر آن‌که پس از پخت، غذا را به طور صحیح در فریزر یا یخچال قرار داده باشید.
• تمام غذاها باید کاملا پخته شوند. گوشت‌های کبابی را به قطعات کوچک‌تر تقسیم کنید تا از پخته شدن مرکز آن مطمئن شوید.
• وقتی می‌خواهید غذایی را گرم کنید، روی آن را بپوشانید تا به طور یکنواخت گرم شود.