سونوگرافی چیست؛ کاربردها و انواع مختلف سونوگرافی

در ذهن بسیاری از مردم واژه سونوگرافی با تصویری از مادران بارداری که برای دیدن فرزند خود بسیار مشتاق هستند عجیم شده است. حال تصور این که مردی برای انجام سونوگرافی به مراکز تصویربرداری مراجعه می‌کند مضحک و خنده‌دار به نظر می‌رسد! (حال شما فرض کنید مرد مورد نظر اضافه وزن نیز داشته باشد.) ولی واقعیت این است که استفاده از امواج صوتی سونوگرافی در دوران بارداری خانم‌ها جهت چک آپ وضع جنینشان تنها بخشی از کاربرهای این روش بوده که البته رایج‌ترین آن نیز می‌باشد.

تصاویر سونوگرافی چگونه تشکیل می‌شوند؟

در حالت کلی و به بیانی ساده دستگاه‌های سونوگرافی با استفاده از ارسال و دریافت امواج صوتی به داخل بدن تصاویر سونوگرافی را ایجاد می‌کنند. برای تشکیل این تصاویر، مبدل دستگاه سونوگرافی بر روی بدن قرار گرفته و امواج صوتی با فرکانس بالا به سمت بدن ارسال می‌شود. فرکانس این امواج از محدوده شنوایی انسان خارج است و به همین دلیل است که آن‌ها را نمی‌شنویم. این مبدل با دریافت مجدد این امواج، قادر به تعیین اندازه و شکل اندام‌ها و بافت‌های بدن می‌باشد.

 این اطلاعات در آن واحد برای تولید تصاویر بر روی صفحه نمایش کامپیوتر پخش می شود. تکنسین‌های سونوگرافی یا سونوگرافییست‌ها آموزش‌های ویژه‌ای در مورد نحوه انجام آزمایش آموخته‌اند. سپس یک رادیولوژیست یا پزشک شما تصاویر سونوگرافی (اولتراسوند) را تفسیر می‌کند. این تکنولوژی علاوه بر تشخیص بیماری‌های مختلف می‌تواند به عنوان روشی درمانی شرایط خاص مورد استفاده قرار گیرد.

موارد استفاده از تصاویر سونوگرافی:

تصاویر سونوگرافی دارای کاربردهای فراوانی در حوزه پزشکی و درمانی می‌باشند. از تایید و یا تعیین جنسیت فرزند گرفته تا تشخیص بیماری‌ها خاص همگی به واسطه وجود این تکنولوژی به راحتی قابل تشخیص می‌باشند. در زیر موارد کاربرد و استفاده از این تصاویر آورده شده است.

• بارداری

تصاویر سونوگرافی در دوران بارداری کاربرد بسیار دارند. در ابتدای بارداری برای تعیین تاریخ تولد نوزاد کاربرد داشته و در ادامه دوران بارداری جهت حضور وجود دوقلو‌ها و چندقلو‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین این آزمایش از مشکلات احتمالی که کودک شما ممکن است به هنگامی که در شکم مادر خود قرار دارد داشته باشد، پرده برداری می‌کند. از جمله این مشکلات می‌توان به نقص‌های مادرزادی کودک و عیب‌های هنگام زایمان اشاره کرد. بسیاری از والدین نگران و البته هیجان‌زده که منتظر فرزند خود بوده و نمی‌توانند تا موعد به دنیا آمدن بچه برای تشخیص جنسیت صبر کنند، به راحتی ماه‌ها قبل از تاریخ تولد می‌توانند از جنسیت فرزند خود با استفاده از دستگاه سونوگرافی آگاهی یابند. همچنین به در اواخر دوران بارداری پزشکان می‌توانند اندازه و ابعاد نوزاد را درست قبل از تولد تخمین بزنند.

• کمک به تشخیص پزشکان

پزشکان از تصاویری که دستگاه سونوگرافی در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد برا تشخیص دامنه وسیعی از بیماری‌ها استفاده می‌کنند. از این دستگاه برای تصویربرداری از اندام‌هایی مانند قلب و رگ‌های خونی، کبد، کیسه صفرا، طحال، پانکراس، کلیه‌ها، مثانه، رحم، تخمدان‌ها، چشم ها، تیروئید و بیضه ها، استفاده می‌شود.

با این حال از این تصاویر نمی‌تواند برای تصویربرداری از همه اندام‌ها بهره جست زیرا محدودیت‌هایی نیز دارا می‌باشند. از جمله این محدودیت‌ها می‌توان به عدم عبور امواج صوتی سونوگرافی از استخوان‌های متراکم بدن و یا عدم عبور آن‌ها از اندام‌هایی که دارای هوا و گاز می‌باشند مانند روده اشاره کرد.

• کمک به فرآیند بهبود بیمار

تصویربرداری اولتراسوند می‌تواند به پزشکان در طول مراحل درمان بیماری کمک کند. برای مثال ممکن است که پزشک نیاز داشته باشد تا قسمتی از بافت را از یک ناحیه بسیار حساس در داخل بدن برای آزمایش در آزمایشگاه جدا کند. این کار به واسطه وجود تصاویر سونوگرافی بسیار آسان خواهد بود.

• برنامه های درمانی

اولتراسوند گاهی اوقات برای تشخیص و درمان آسیب بافت نرم استفاده می‌شود.

انواع سونوگرافی

اکثر سونوگرافی‌ها با استفاده از یک مبدل روی سطح پوست انجام می‌شوند. با این حال، گاهی اوقات پزشکان و تکنسین‌ها می‌توانند یک تصویر تشخیصی بهتر را با قرار دادن یک مبدل ویژه در یکی از دهانه‌های طبیعی بدن بدست آورند.

در سونوگرافی واژینال یک مبدل درون واژن زن قرار گرفته تا عکس‌های بهتری را از رحم وتخمدان‌های اون تهیه کند. همچنین از سونوگرافی گاهی برای تشخیص بیماری‌های پروستات نیز استفاده می‌شود.

تکنولوژی سونوگرافی همچنین امکان تصویر برداری‌های پیشرفته‌تر را نیز فراهم آورده است. به عنوان مثال داپلر نوع خاصی از سونوگرافی است که تصاویری از جریان خون عبوری از رگ‌ها تهیه می‌کند. نوع دیگر سونوگرافی که سونوگرافی استخوان نامیده می‌شود به پزشکان کمک می‌کند تا پوکی استخوان را تشخیص دهند. اکوکاردیوگرام نیز نوعی دیگر بوده که از آن برای مشاهده قلب استفاده می‌شود.

تصویربرداری سه بعدی یکی دیگر از ابعاد تصویر سونوگرافی بوده و تصاویرهای سه بعدی را به جای تصاویر مسطح دو بعدی که با سونوگرافی سنتی ساخته می شوند، می سازد.

مزایای سونوگرافی

اولتراسوند مزایای زیادی دارد:

• سونوگرافی معمولا بدون درد است و نیازی به سوزن، تزریق یا برش ندارد.
• بیماران در معرض تابش یونیزه قرار نگرفته و همین موضوع این روش را نسبت به روش‌های تشخیصی دیگر مانند اشعه ایکس و سی تی اسکن ایمن‌تر می‌کند. در حقیقت، تا کنون هیچ گزارشی مبنی بر مضر بودن این امواج و تاثیر آن‌ها بر روی بدن گزارش نشده است.
• سونوگرافی تصاویری از بافت‌های نرم را تولید می‌کند که به خوبی توسط اشعه X نشان داده نمی‌شود.
• سونوگرافی به طور گسترده‌ای در دسترس بوده و ارزان‌تر از سایر روش‌ها می‌باشد.

آنچه در طول انجام سونوگرافی انتظارش را دارید!

بسته به نوع آزمایش سونوگرافی و محل مورد آزمایش ممکن است به شما توصیه‌های مختلفی شود. به عنوان مثال برای انجام سونوگرافی کبد ممکن است از شما خواسته شود ناشتا بوده و یا چندین ساعت قبل از انجام آزمایش چیزی میل نکنید. همچنین ممکن است از شما خواسته شود تا چندین لیوان آب قبل از سونوگرافی مثانه و کلیه میل کرده باشید تا اطمینان حاصل شود مثانه شما پر بوده و تصاویر با کیفیت‌تری به دست آید.

در ابتدای انجام عمل سونوگرافی ممکن است احساس خنکی بر روی پوست خود داشته باشید. این احساس به علت مالیدن ژل سونوگرافی بر روی بدن بیمار ایجاد می‌شود. همانطور که قید شد امواج سونوگرافی قادر به عبور از هوا نیستد.بنابراین منافذ موجود در پوست نیز که دارای هوا می‌باشند سبب ایجاد تصاویر بی کیفیت می‌شوند. بنابراین استفاده از ژل سونوگرافی که ماده‌ای رسانا نیز می‌باشد سبب شده تا امواج به راحتی از مبدل دستگاه وارد بدن شده و تصویربرداری به بهترین شکل ممکن انجام شود.

انجام عمل سونوگرافی زمان زیادی نگرفته و معمولا پزشک یا تکنسین سونوگرافی درباره نتایج مشاهده شده با شما صحبت خواهد کرد. ولی ممکن است لازم باشد این نتایج را به پزشک خود نیز نشان دهید.

منبع: WebMD